Rehber (Uluslararası Sosyal Güvenlik Konuları)
No: 2021-036
Tarih: 23 Mart 2021
Konu: Türkiye’nin Taraf Olduğu Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri
Sizlere bu Rehberimizle Türkiye’nin taraf olduğu sosyal güvenlik sözleşmeleri (anlaşmalar) ile ilgili bilgi vermek isteriz. Bu çalışmamız daha önce yayımlamış olduğumuz 2020-14 numaralı Rehberin güncellenmiş halidir.
Son zamanlarda sosyal güvenlik uygulamaları, sadece ülke sınırları içerisinde değil, ülke sınırlarını da aşan bir kapsama ulaşmıştır.
Küreselleşmenin hızıyla ülke vatandaşları diğer ülkelerde daha çok bulunmaya veya çalışmaya başlamışlardır ki, bu da bu kimselerin diğer ülkelerdeki sosyal güvenliklerinin nasıl sağlanacağı konusunu gündeme getirmiştir.
Diğer ülkelerde bulunma veya çalışma sürekli olabileceği gibi geçici olarak da gerçekleşebilir. Bunun yanında çifte mukimliği olanların vergilendirme sorunları, sınır aşan yatırımlara ilişkin vergisel konular, yatırımların diğer ülkelerde belli güvencelere kavuşmaları ve korunması alanında da yapılan ikili ve çok taraflı anlaşmalar ve sözleşmeler bulunmaktadır.
- Bu Rehberde, anılan gelişmelere uygun olarak taraf ülkeler arasında bu tür konuların ve sorunların çözülmesine yönelik olarak yapılan ikili sosyal güvenlik sözleşmeleri ele alınmıştır. Ülkemizin bu kapsamda imzalanmış 35 anlaşması bulunmaktadır.
- Takip eden Rehberlerimizde ise, ülkemizin taraf olduğu çifte vergilemenin önlenmesi anlaşmaları ve yatırımların karşılıklı korunması anlaşmaları ele alınacaktır. Bu çalışmalarımızın yurt dışında iş yapan ve büyüyen firmalarımız açısından faydalı olmasını umuyoruz.
Sosyal güvenlik sözleşmelerine ilişkin ayrıntılara bakmak gerekirse;
- Ülkemiz açısından Anayasa’nın; “Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşları” başlıklı 62’nci maddesinde “Devletin, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının sosyal güvenliklerinin sağlanması için gereken tedbirleri alacağı” ve “Milletlerarası Antlaşmaları Uygun Bulma” başlıklı 90’ıncı maddesinde ise “Yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak antlaşmaların kanun hükmünde olduğu, bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamayacağı, milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümlerinin esas alınacağı” hükümlerine yer verilmiştir.
- Bu hükümler ve işgücü anlaşmalarını takiben, yabancı ülkelere giden vatandaşlarla bunların bakmakla yükümlü oldukları kimselerin, çalıştıkları ülkede sosyal güvenceye kavuşturulmaları ve o ülkede kazandıkları sosyal güvenlik haklarından Türkiye’de bulundukları sırada da yararlanmaları, aynı şekilde de diğer ülke vatandaşlarıyla bunların bakmakla yükümlü oldukları kişilerin de ülkemizde sosyal güvenliklerinin sağlanması için iki taraflı sosyal güvenlik sözleşmeleri imzalanmıştır.
- Bu çerçevede; 1950’li yıllardan başlayarak İngiltere, Almanya, Hollanda, Belçika, Avusturya, İsviçre, Fransa, Danimarka, Libya, İsveç, Norveç, K.K.T.C., Kanada, Makedonya, Arnavutluk, Azerbaycan, Gürcistan, Romanya, Kebek, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti (Çekya), Lüksemburg, Hırvatistan, Slovakya, Sırbistan, İtalya, Kore, Karadağ, Tunus, Macaristan ile (imzalanmış olmakla birlikte henüz yürürlüğe girmemiş olan Polonya) olmak üzere 35 ülke ile sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmıştır. (Toplam 35 ülke, Moldova yürürlük tarihi 01.06.2020, Kırgızistan yürürlük tarihi 01.11.2020, Moğolistan yürürlük tarihi 01.03.2021, İran ve Polonya ile ise onay aşamasındadır. Kaynak SGK)
- İmzalanan sözleşmelerle, belirtilen haklardan, sözleşmeyi imzalayan akit tarafların vatandaşları ve bunlara eşit sayılan kimseler ile bunların geçindirmekle yükümlü oldukları aile bireyleri ve ölümleri halinde geride kalanlardan hak sahibi olabilecek kimselerin yararlanabileceğini hükme bağlamıştır. Dikkat edilmesi gereken husus, her ülkeyle standart metin/hükümlerle sözleşme imzalanmamış olmasıdır. Dolayısıyla, her bir ülke için karşılıklı olarak sağlanan haklar ve eşitlikler farklılık gösterebilmektedir.
Sosyal güvenlik sözleşmeleri genel olarak;
-
- Her iki akit taraf vatandaşlarının, hak ve yükümlülük bakımından eşit işlem görmesi,
- Bir yardım hakkının doğup doğmadığının saptanmasında, diğer akit taraf ülkesinde geçen sigortalılık sürelerinin birleştirilmesi,
- Hastalık halinde, sigortalının ve aile bireylerinin, diğer akit taraf ülkesinde bulundukları sırada da sağlık yardımlarından yararlanmaları,
- Aile bireylerinin, öteki ülkede otursalar dahi, aile yardımlarından (çocuk paraları ve zamları) yararlanmaları,
- Yaşlılık (emeklilik) aylığı için gerekli yaşı, diğer akit taraf ülkesine döndükten sonra tamamlayan sigortalıya emekli aylığı bağlanması,
- Akit taraf ülkesinde çalışmaları nedeniyle yaşlılık (emeklilik) aylığına hak kazanan sigortalının, ikametini öteki akit taraf ülkesine nakletse dahi aylığını almaya devam etmesi,
- Maluliyet aylığı alan ve diğer, taraf ülkede ikamet edenlerin tıbbi kontrollerinin ikamet yeri sosyal güvenlik kuruluşunca yapılması,
- Sigortalının ölümü halinde, hak sahipleri sıfatıyla diğer akit taraf ülkesinde oturan aile bireylerine dul-yetim aylığı bağlanması ve toptan ödeme yapılması gibi haklar sağlanmaktadır.
- Dolayısıyla, sözleşmelerin ortak ve temel bir hükmüyle sözleşme hükümlerinden faydalanacak kimselerin akit tarafların mevzuatı karşısında o ülkenin vatandaşlarıyla hak ve menfaatler bakımından eşit sayılması imkânı getirilmiştir. Böylece, sosyal güvenlik sözleşmesi yapılan ülkelerde çalışan Türk vatandaşları ve bakmakla yükümlü oldukları aile bireyleri, sosyal güvenlik haklarından, çalışılan ülke vatandaşları gibi yararlanmaktadırlar.
- İmzalanan sosyal güvenlik sözleşmeleri ile Türk vatandaşları, karşı ülkenin mevzuatından kaynaklanan kısa (iş kazası-meslek hastalığı-hastalık-analık), uzun (yaşlılık-malullük-ölüm aylığının bağlanması) vadeli sigorta kollarıyla sağlık yardımı alınmasına ilişkin sosyal güvenlik haklarını Türkiye’de de kullanmak imkanına sahip olmuşlardır.
- Sağlık yardımları haklarından ise Türk vatandaşlarının kendisi ve çalıştıkları ülkede yanında bulunan aile bireyleri yararlanabildikleri gibi Türkiye’de bıraktıkları aile bireyleri de faydalanabilmektedir.
- Sözleşmeler için söylenebilecek bir diğer önemli husus, imzalanan sözleşmelerin çalışmaya bağlı olmasıdır. Örneğin, yurt dışında ev kadını olarak bulunma sözleşme kapsamına girmemektedir.
- Ayrıca bahsi geçen 35 ülkeden 20’si ile düzenlenen sözleşmelerde; (Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İsviçre, İtalya, Kanada, Kebek, KKTC, Güney Kore, Lüksemburg, Makedonya, Slovakya) Türkiye’de sigorta başlangıcından önce diğer, taraf ülkelerde sigorta giriş tarihi daha önce ise, bu tarihin Türkiye için de ilk sigorta girişi sayılacağı yönünde hükümler kabul edilmiştir. Ülkemiz sosyal güvenlik sisteminde emeklilik için gerekli kriterlerden birisi de sigortalılık süresi olduğundan, bu düzenleme ile kişinin Türkiye’de sigorta başlangıç tarihine bakılmaksızın ilgili ülkedeki sigorta başlangıç tarihi esas alınarak, kişinin emeklilik sürecinin hızlanması sağlanmıştır.
- Son olarak ülkemizin ikili Sosyal Güvenlik Anlaşmalarının sayısı her geçen gün artmaktadır.
- Moğolistan ile Türkiye arasında imza edilen Sosyal Güvenlik Anlaşmasının Uygulanmasına İlişkin İdari Anlaşmanın onaylanmasına Cumhurbaşkanı tarafından 26 Kasım 2020 tarih ve 3236 sayılı Karar ile karar verilmiştir.
- Bu konuda en son Moğolistan ve Kırgız Cumhuriyeti ile imzalanan Sosyal Güvenlik Anlaşmaları Nisan 2020 içinde uygun bulunmuştu. Kırgızistan ile olan Anlaşmanın onaylanmasına 2 Temmuz tarih ve 2726 sayılı ve 23 Temmuz tarih ve 2777 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile onay verilmişti.
- Türkiye ile Ukrayna arasında Sosyal Güvenlik Anlaşması imzalanması için görüşmeler ve müzakereler devam etmektedir.
- Ülkemiz ile Ukrayna arasında imzalanması planlanan Sosyal Güvenlik Anlaşması ikinci tur müzakereleri Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanı İsmail Yılmaz başkanlığında gerçekleştirilmiştir.
- Ayrıca Türkiye 16.04.1964 tarihli Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi tarafı olduğu için, bahsi geçen sözleşme hükümleri kapsamında işlemler yürütülmektedir.
Bu bültende geçen herhangi bir konuyla ilgili sorularınız için danışmanlarımıza ulaşabilirsiniz.
Saygılarımızla,
Tax & International Advisory | Legal & People
