MENU
No : 2020-68
Tarih : 18 Haziran 2020
Konu : Uluslararası Ticaret ve Covid-19 (Artan Gümrük Vergileri)
Küçücük virüs hayatı durdurdu, ama neyse ki ekonomi tekrar açılıyor, yavaş ve temkinli de olsa.
Ülke olarak önemli bir ekonomik sınavdan geçiyoruz. Bu arada bazı kısıtlamaların kaldırıldığını ve ekonominin kısmi olarak işlemeye başladığını da görüyoruz. Sadece biz mi, tüm dünya bu dertle mustarip ve bir an önce aşının bulunması için dualar ediliyor.
UNDP tarafından ölçülen insani gelişme endeksinin 1990’dan bu yana ilk kez bu yıl gerileme eşiğinde olduğu belirtiliyor. Yani, sadece bir ekonomik kriz değil çok ciddi bir beşerî krizle karşı karşıyayız.
Tüm toplum bazında bu salgının yayılım hızını önlemek adına başta sağlık olmak üzere ekonomik, hukuksal ve sosyal olarak birçok tedbir ve önlem kararları alınıyor. Biz de sizlere uzmanlarımızla gerçekleşen önemli ekonomik ve mali konuları vergi, dış ticaret, sosyal güvenlik ve diğer mevzuat değişmeleri başlıkları altında özet olarak sizlerin dikkatinize sunuyoruz.
Ekonomik olarak, iş gücünü korumaya yönelik nakdi destekler, kısa çalışma, fesih yasakları, çalışma hayatı düzenlemeleri, firmalara yönelik vergi ve SGK ertelemeleri, mücbir sebep uygulamaları, başta kamu bankaları olmak üzere KGF ve ek finansman imkanları, tüm topluma yönelik olarak yoksul ve yaşlılar gibi dezavantajlı gruplara verilen doğrudan gelir destekleri, şirketlerin kar dağıtımlarına sınırlama getirilmesi, bildirim, tebliğ ve beyan gibi hak düşürücü süreli çoğu yükümlülüğün ertelenmesi gibi önlemler alındı. Altına ve dövize vergi geldi, finansal enstrümanlarda stopajlar artırıldı, bankaların daha fazla kredi dağıtmaları için AR-Aktif Rasyosunda revizyonlar yapıldı, aşı ve sağlığa yönelik yeni teşvikler açıklandı. Listeyi uzatmak mümkün.
Dış ticaret tarafında ise, önce her şey durdu. Tedarikçiler fabrikayı açamadı, tırlar yollarda kaldı, her ülke kendi maske, kolonya, yoğun bakım ünitesi vb eşyalarının yurt dışına satışına yasak veya ön izin koydu. Yani, kısacası ekonomiler yoğun bir biçimde içine kapandı. İlk reaksiyonlardan sonra ise Türkiye gibi ülkelerde gümrük vergilerinin artırılması veya ilave gümrük vergilerinin alınması söz konusu oldu. Tüm bunların ekonomiye, üretim, enflasyon ve istihdama önemli etkileri olacak.
Bu kez, meşhur “mukayeseli üstünlükler” teorisinden ilham alarak, dünya ticaretini, ek önlemleri ve bunların olası etkilerini ele almak istiyoruz. Konuğumuz Dr. H. Bader Arslan, Arel Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Dünya Gazetesi yazarı. Kendisiyle kolay okumanız için soru & cevap tarzında bir söyleşi yapıyoruz.
Şaban Küçük: Bader hocam bize zaman ayırdığın için çok teşekkürler. Öncelikle bu ilave dış ticaret önlemlerini sormak istiyorum, çok fazla tedbir alındı ilk aylarda sonra da ardı ardına bir sürü ilave gümrük vergisi geldi? Nedir bunun arka planı, artıları neler önce bununla başlayalım mı?
Bader Arslan: Uzun dönemde Türkiye’de ihracat performansı ithalat performansının üzerinde seyrediyor. Ancak iç ve dış konjonktürel gelişmeler nedeniyle, (2010 ve 2011 yıllarındaki gibi) zaman zaman ithalatın ihracattan daha hızlı yükseldiği, ya da şu andaki gibi ikisi de gerilese bile (ihracat daha sert düştüğü için) cari açığın yükseldiği dönemler görüyoruz.
Bu dönemlerde ithalatı kontrol etmek için, iç tüketimi yavaşlatma, kredi artışını sınırlandırma ya da gümrük vergilerini artırma gibi yollara başvuruluyor. Son dönemde Sayın Cumhurbaşkanı tarafından alınan beş farklı kararla ithalata ilave gümrük vergileri getirildi. Kararların amacı, ithalatta var olan düşüşü daha da hızlandırıp cari açığı aşağı çekmek.
Ekonomide bir sonuca ulaşmak için atılan adımlar bizi o sonuca götürürken bazı şeylerden de vazgeçmemizi gerektirir. Buna “trade off” diyoruz. İthalata ilave gümrük vergileri getirilmesinde de böyle bir “trade off” durumu var. Şimdi kısaca vergi artışlarının muhtemel olumlu ve olumsuz sonuçlarına bakalım.
ARTILAR
1-İthalatın azalması
İthalata getirilen ek gümrük vergileri AB ülkeleri, İngiltere ve Serbest Ticaret Anlaşması yaptığımız ülkeleri kapsamıyor. Yani bu ülkelerden yapılan ve toplam ithalatın yüzde 43’ünü oluşturan ithalata ek bir vergi gelmedi. Gelen vergiler Çin başta olmak üzere Asya ülkeleri, BDT, ABD, Kanada gibi ülkelerden yaptığımız ithalata yönelik. Vergi artışına tabii ithalatın toplam ithalat içindeki payı yüzde 57.
Covid-19 nedeniyle gerilemeye başlayan ithalat üzerinde, vergi artışının şüphesiz daha da azaltıcı bir etkisi olacaktır.
2-İçerideki üreticinin korunması
Dışarıdan gelen malların fiyatlarında vergi nedeniyle bir artış olacağı için, bu içerideki üreticilere bir fiyat avantajı getirecek ve sektörün içerideki rekabet gücü artacak. Burada dikkat edilmesi gereken iki nokta var. Birincisi vergi artışı sürekli bir uygulama değil. Bunların büyük kısmı yakın zamanda sona erecek ve eski vergi oranlarına geri dönülecek. Dolayısı ile içerideki üreticilerin bunu dikkate alarak plan yapması gerekiyor. İkincisi, sadece vergi artışı ile içerideki üretimin artırılması mümkün değil. Yurtiçi üretimin artırılması için daha kapsamlı bir politika izlenmesi gerekiyor. Bu açıdan yerli üretimi destekleyen, kamu alımlarında yerli mallarını teşvik eden tüm düzenlemelerin yeniden ve daha etkili bir şekilde ele alınması gerekiyor.
3-Cari açığın düşmesi
İhracattaki gerileme nedeniyle Mart ayında cari açık 4.9 milyar dolara ulaştı. Bu son 22 ayın en yüksek açığıydı. Nisan’da ithalat da düşmeye başladı ama ihracattaki düşüş daha sert olduğu için Nisan ve Mayıs’ta da cari açıktaki artış devam edecek. Gümrük vergilerindeki artış, ithalatı azaltıcı bir etki göstereceği için, vergi uygulanmaması durumuna göre daha düşük açıklar görmemizi sağlayacak.
4-Döviz talebinin zayıflaması
Dövize olan talebi etkileyen birçok faktör var. Bunlardan biri de cari açığın düzeyi. Artan vergiler ile azalan cari açık, daha düşük döviz talebine neden olacak. Bu, hem kurun yükselmesini yavaşlatıcı, hem de dış finansman ihtiyacını azaltıcı bir etkiye sahip.
5-Vergi gelirlerinin artması
İlave gümrük vergileri getirilmesindeki amaç her ne kadar vergi geliri yaratmak olmasa da, böyle bir sonuç da göreceğiz. Artan vergiler, ithalatı azaltıcı bir etki yaratacak ama ithalat devam edecek. Bu da ithalattan yapılan vergi tahsilatının artması anlamına geliyor.
Şaban Küçük: Peki Bader hocam, çok fazla artısı varmış o açık, özellikle cari açık, döviz talebi, vergi gelirlerinin artması gibi etkileri söyledin. Dezavantajı yok mu, benim ilk aklıma Mülkiye’de öğrendiğimiz meşhur “mukayeseli üstünlükler teorisi” geliyor. Yani herkes uzmanı olduğu şeyi üretsin ve satsın, iyi olmadığı mal ve hizmetleri dışarıdan alsın. Eksileri neler bu ilave gümrük vergilerinin, en çok kimleri etkiliyor?
Bader Arslan: Aslında eksiler daha çok enflasyonist etkiler olarak kendini gösteriyor, daha sonra da ihracat, büyüme ve tedarik zinciri üzerinde muhtemel olumsuz etkileri var tabi ki.
1-İçeride fiyatların artması
İthal malların maliyetinin yükselmesi, bunların yurtiçindeki fiyatlarının da artması anlamına geliyor. Tüketim malı ise doğrudan, hammadde ve ara malzeme ise dolaylı olarak fiyatların artmasına sebep olacak. Bu durum nedeniyle tüketiciler bu mallara daha fazla bedel ödeyecek.
Üretimini ithalatına ek vergi konulan mallar ile yapmayanlar ise bu durumdan olumlu etkilenecek. Kendi malları fiyat avantajı kazanacak. Bununla birlikte bu durum talebin yerli üretime kayacağı anlamına gelmiyor. Hatta yerli üreticilerin de kendi fiyatlarını artırma potansiyeli az değil.
2-Enflasyonun yükselmesi
İthalata ek vergi, enflasyonun da yükselmesine sebep olacak. İthal malların fiyatı doğrudan yükselirken, yerli üreticilerin de fiyatlarını kısmen artırma eğilimi olabilir.
3-İhracatın yavaşlaması
Türkiye’nin yaptığı ithalatın önemli bir bölümü içeride işlendikten sonra ihraç ediliyor. Ancak işleyip ihraç etmek üzere ithal edilen malların tamamı Dahilde İşleme Rejimi kapsamında ithal edilmiyor. Bu durumda ithalat maliyetlerinin artması, toplam üretim maliyetini ve ihracat fiyatlarını da yukarı çekiyor.
4-Büyümenin yavaşlaması
Temel ilke olarak dış ticaret üzerindeki maliyetler uzun dönemde büyüme üzerinde negatif bir etkiye sahip. Zaten bu nedenle, ülkeler birbirleri ile ticaretin önündeki engelleri kaldırmaya, serbest ticaret anlaşmaları yapmaya çalışıyor.
5-Diğer ülkelerin karşılık verme ihtimali
Türkiye olarak biz, ticaret partnerlerimizden yaptığımız ithalata uyguladığımız vergileri artırırsak, onların da bizden yaptıkları ithalata uyguladıkları vergileri artırmaları mümkün. Bu da ihracatımızın azalmasına neden olabilir.
6-DTÖ’nün soruşturma açma olasılığı
Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olan ülkeler, ithalatı zorlaştırıcı önlemler alan üyeleri Örgüte şikayet edebilir. Bu şikayeti ele alıp soruşturmak için bir Panel kurulur. Değerlendirmelerden sonra Panel şikayeti haklı bulursa, diğer üyelerin de benzer tedbirler almasına hükmedebilir.
Artıları ve eksileri ile ilave gümrük vergisi uygulamasının olası sonuçları böyle. Vergilerin artırılması kısa vadede cari açığın azalmasına yardımcı olacaktır ancak açığı kalıcı olarak azaltmak, tek başına vergilerin artırılması ile ulaşılabilecek bir sonuç değil. Olumsuz seçeneklerin gerçekleşme ihtimalini azaltmak ya da bunların olası etkilerini hafifletmek için gümrük vergilerindeki artışın, başka kararlarla da desteklenmesi gerekiyor.
Şaban Küçük: Bader hocam çok teşekkürler, kapsamlı bir analiz oldu. Biliyorsun biz Taxademy ve Tax & International Advisory olarak haftalık, 15 günlük ve aylık olarak gelişmeleri okurlara duyuruyoruz. Mayıs ve Haziran’da olanları hatırlamak için şu şekilde özetledik. Önümüzdeki ayları nasıl görüyorsun, firmalara neler tavsiye edersin?
Bader Arslan: Gerek üretim tarafında gerekse tüketim tarafında salgın öncesindeki seviyelere dönmemiz uzun zaman alacak. Bunu sadece Türkiye için söylemiyorum. Dünya genelinde böyle bir değişim göreceğiz. Hem iç talep hem dış talep 2018-2019 dönemindeki seviyesine yıllar sonra ulaşabilecek. Yani iç piyasaya mal üretip satanlar ve ihracat için üretim yapanlar buna hazırlıklı olmalı.
Finansman maliyeti açısından avantajlı bir dönemdeyiz. Düşen faiz oranları, Merkez Bankasının öncülük ettiği düşük faizli yatırım kredileri yeni yatırımlar için uygun bir maliyet sunuyor. Ancak, mevcut teknoloji düzeyi ile yatırımları ölçek olarak genişletmek yerine, katma değeri daha yüksek alanlara yatırım yapmak gelecek için daha uygun bir seçenek gibi görünüyor.
Sayın Bader Arslan’a bu konudaki öngörüleri ve görüşlerini bizlerle paylaştığı için çok teşekkür ediyoruz.
Bültenimizi, Mart-Haziran arasında dış ticaret ve gümrük alanında alınan önlemler ve mevzuat değişikliğiyle ilgili kısa bir özetle bitirmek istiyoruz.
DIŞ TİCARET VE GÜMRÜK SAHASINDA YAŞANANLAR MART-HAZİRAN 2020
Bu bültende geçen herhangi bir konuyla ilgili sorularınız için danışmanlarımıza ulaşabilirsiniz.
Saygılarımızla,
Şaban Küçük,
Katkıları için teşekkürler sayın Dr. H. Bader Arslan
